Merkum áfanga fagnað: Helgi Skúli Kjartansson sjötugur

Sagnfræðingurinn og uppfræðarinn Helgi Skúli Kjartansson verður sjötugur á næstu dögum.

Nokkrir af nánustu Helga hafa blásið til málþings honum til heiðurs á þessum merku tímamótum. Málþingið verður haldið í fyrirlestrarsal Skriðu á Menntavísindasviði (húsi gamla Kennaraháskólans við Stakkahlíð) föstudaginn 8. febrúar næstkomandi.

Guðmundur Jónsson prófessor stjórnar dagskrá sem hefst klukkan 15.00 og er svo hljóðandi:

15.00 Kolbrún Þ. Pálsdóttir, forseti Menntavísindasviðs: Kveðja frá Menntavísindasviði.

15.10 Gunnar Karlsson, prófessor emeritus: Kveðja til Helga Skúla.

15.20 Helgi Þorláksson, prófessor emeritus: Guðmundur góði og klaustrið í Saurbæ: Kirkjuvaldsstefnan, ágústínar og málefni fátækra.

15.35 Margrét Eggertsdóttir, rannsóknarprófessor. Hallgríms ljóð í höndum Svía.

15.50 Vala Yates flytur nokkur erlend sönglög í íslenskri þýðingu Helga Skúla. Kjartan Valdemars spilar undir á píanó.

16.10 Hrefna Róbertsdóttir, forseti Sögufélags: Kveðja frá Sögufélagi.

16.20 Ólöf Garðarsdóttir prófessor: Kennslukonur í Reykjavík í upphafi 20. aldar.

16.35 Svanur Kristjánsson, prófessor emeritus: Hvers konar forseti? Guðni Th. Jóhannesson verður forseti Íslands.

16.50 Guðni Th. Jóhannesson, forseti Íslands. Kveðja til Helga Skúla.

Að loknu málþingi verður boðið upp á kaffiveitingar í húsakynnum Menntavísindasviðs.

Magnaðar mannlýsingar Alþingisbókanna lifna við!

Á Háskólatorgi HÍ stendur nú yfir sýning á 30 teikningum eftir nemendur á teiknibraut við Myndlistaskólann í Reykjavík. Myndirnar eiga að túlka ásýnd nokkurra af þeim um tvö hundruð burtstroknu og óskilaíslendingum sem er að finna í mannlýsingum Alþingisbóka Íslands(Acta comitiorum generalium Islandiæ) frá 17. og 18. öld.

Hugmyndin að samstarfinu við Myndlistaskólann kviknaði hjá Daníel G. Daníelssyni sagnfræðinema þegar hann fékk það verkefni að finna mannlýsingar í Alþingisbókunum. Mannlýsingarnar voru eins og ljósmyndir þess tíma, oft allítarlegar og til þess hugsaðar hægt væri að bera kennsl á burtstrokið fólk og veita því ærlega ráðningu fyrir uppátækið.

Eyvindi og Höllu, því þjóðþekkta útilegufólki voru gerð rækileg skil. Hann var sagður mikill tóbaksreykingamaður, væri með stærri mönnum, bólugrafinn, toginleitur, hirtinn og hreinlátur, mjúkmáll og þýður í geði. Hún hinsvegar fékk þá lýsingu að vera svipill og ógeðsleg, dökk á brún og brá, lág- og fattvaxin.

Annar þekktur Íslendingur, Jón Hreggviðsson var sagður móeygður, gráfölur í andliti, snarlegur og harðlegur í fasi.

Það er því engin lognmolla í lýsingum og orðfæri í Alþingisbókum Íslands – hafi einhver haldið að réttarskjöl væru þurr og þreytandi texti. Í bókunum, sem eru fáanlegar hjá Sögufélagi, má finna margt forvitnilegt sem varpar skýru ljósi á ólíklegustu kima samfélags aldanna 16.-18.

Þegar sakamenn voru eftirlýstir buðu innviðir og boðleiðir ekki upp á annað en nákvæmar kjarngóðar lýsingar í orðum á útliti sem svo þurftu að berast manna á milli. Í raun holdi klæddir samfélagsmiðlar.

Teikningum myndlistarnemanna er ætlað að vekja þessa Íslendinga af jaðri samfélagsins til lífsins. Með nákvæmum lýsingum Alþingisbókanna á andlitsdráttum, líkamsbyggingu og klæðaburði ásamt hæfileikum listamannanna, tekst það mætavel.

Alþingisbækur Íslands er viðamesta heimildaútgáfa sem Sögufélag hefur ráðist í og geymir gerðabækur Alþingis við Öxará frá 1570–1800.

Yfirrétturinn á Íslandi: Dómar og skjöl 1690-1710 er fyrsta bindið af átta sem áætlað að verði gefin út á næstu árum af Sögufélagi og Þjóðskjalasafni Íslands. Yfirrétturinn er í raun framhald af Alþingisbókum en útgáfan byggir á vinnu fræðimanna á Þjóðskjalasafni Íslands sem safnað hafa saman skjölum sem tengjast yfirréttinum en eru varðveitt víða innanlands og utan.

Klám og hnignun: tilnefningar til Viðurkenningar Hagþenkis

Jón Yngvi Jóhannsson formaður Hagþenkis tilkynnti þann 23. janúar síðastliðinn að tvær af bókum Sögufélags væru tilnefndar til Viðurkenningar Hagþenkis. Það eru Stund klámsins eftir Kristínu Svövu Tómasdóttur og Hnignun, hvaða hnignun? eftir Axel Kristinsson.

Að áliti viðurkenningarráðs Hagþenkis myndar ögrandi söguskoðun Axels og eftirtektarverður frásagnarstíll öfluga heild. Ráðið lítur á bók Kristínar sem brautryðjandaverk um sögu kláms og kynverundar á Íslandi sem byggir á afhjúpandi rannsóknum á vandmeðförnu efni

Í viðurkenningaráðinu sitja einstaklingar af ólíkum fræðasviðum en það hóf störf um miðjan október. Ráðið er skipað Auði Styrkársdóttur, Ástu Kristínu Benediktsdóttur, Henry Alexander Henryssyni og Svanhildi Kr. Sverrisdóttir.

Umdeildur efniviður

Þau Kristín og Axel takast bæði á við umdeildan efnivið í rannsóknum sínum af mikilli vandvirkni og hugkvæmni. Bækur þeirra falla í flokk sem Sögufélag hefur á undanförnum árum lagt sig eftir að sinna: rannsóknum fræðimanna á minna þekktum viðfangsefnum sagnfræðinnar og samtímatengdum rannsóknarefnum.

Allt frá árinu 1986 hefur Hagþenkir veitt viðurkenningu fyrir fræðirit, námsgögn eða aðra miðlun fræðilegs efnis til almennings. Fyrir rúmum áratug var tekið til við að tilnefna tíu höfunda og bækur.  Sú leið var einnig farin nú og hlutu nokkrir sagnfræðingar auk þeirra Kristínar og Axels tilnefningu. Sagnfræðin blómstrar því mjög um þessar mundir.

Allar verða bækurnar kynntar fyrir almenningi kl. 15-17 laugardaginn 2. febrúar 2019 á Reykjavíkurtorgi í Grófinni. Viðurkenningin sem er vegleg peningaupphæð verður loks veitt við hátíðlega athöfn í Þjóðarbókhlöðunni í mars.

Vel samin rit fá viðurkenningu

Tveir höfundar bóka sem Sögufélag gaf út í ár, hafa fengið úthlutað úr sjóðnum Gjöf Jóns Sigurðssonar. Það eru þau Axel Kristinsson höfundur bókarinnar Hnignun, hvaða hnignun? og Kristín Svava Tómasdóttir sem skrifaði Stund klámsins. Bækurnar hafa báðir vakið eftirtekt og umtal, þær eru vel skrifaðar, læsilegar og falla því vel að úthlutunarreglum sjóðsins.

Steinunn Kristjánsdóttir og Vilhelm Vilhelmsson fengu einnig veglega styrki fyrir bækur sínar sem Sögufélag gaf út 2017; Leitin að klaustrunum – klausturhald á Íslandi í fimm aldir og Sjálfstætt fólk – vistarband og íslenskt samfélag á 19. öld. Allmargir sagnfræðingar aðrir hlutu styrk úr sjóðnum.

Sjóðurinn Gjöf Jóns Sigurðssonar var stofnaður samkvæmt erfðaskrá Ingibjargar Einarsdóttur, ekkju Jóns forseta árið 1879. Tveimur árum síðar samþykkti Alþingi reglur um sjóðinn sem veitti allmörgum fræði- og vísindamönnum viðurkenningu fyrir vel samin rit. Hann styrkti útgáfu þeirra og merkra heimildarrita.

Á Þjóðhátíðarárinu 1974 ákvað Alþingi að efla sjóðinn með árlegu framlagi og er nú veitt til hans á fjárlögum jafngildi árslauna prófessors við Háskóla Íslands. Upphafleg markmið sjóðsins hafa jafnan verið höfð í huga við úthlutun sem er annað hvert ár.

Að þessu sinni sinni var úthlutað styrkjum samtals að fjárhæð 9,6 milljónum.

Stund klámsins í öðru sæti!

Bók Kristínar Svövu Tómasdóttur Stund klámsins hafnaði í öðru sæti í flokki fræði- og handbóka, í verðlaunavali bóksala 2018.  Stórvirkið Flóra Íslands var hlutskarpast að þessu sinni.

Verðlaun bóksala eru árviss atburður sem var kynntur í bókaþætti Egils Helgasonar Kiljunni miðvikudagskvöldið 12. desember.

Bóksalar um allt land greiða atkvæði um nýútkomnar bækur og eru birtar niðurstöðurnar fyrir þrjú efstu sætin í mismunandi flokkum.

Sögufélag óskar Kristínu Svövu og öllum aðstandendum Stundar klámsins innilega til hamingju með árangurinn.

Myndband af málþingi

Hér má horfa á upptöku af málþinginu Vesæl þjóð í vondu landi? Athugið að Guðmundur Jónsson fundarstjóri opnar þingið þegar 7 mínútur og 15 sekúndur eru liðnar af myndbandinu.